بخش یک: گرایش جنسی و هویت جنسیتی چیستند؟

[checklist]مرجان اهورایی[1][/checklist]

[checklist]مقدمه:[/checklist] همجنس گرا، دوجنس گرا، دگرجنس گرا، تراجنسی، تراجنسیتی، هویت جنسی، هویت جنسیتی، جنسیت، جنس. این اصطلاحات را می توان همچنان ادامه داد؛ اصطلاحاتی که به حوزه مطالعات مربوط به اقلیت های جنسی مربوط می شوند. برای کسی که بخواهد فوراً این مفاهیم را درک کند کار دشواری خواهد بود که از میان صدها مقاله به سرعت نتیجه ای به دست آورد. اصطلاحات بسیاری برای درک این مفاهیم نیاز است و هر یک در تمایز با اصطلاحی مشابه به کار می رود و در نهایت به دشواری می توان این شبکه از مفاهیم را از هم جدا کرد. اما در یک طرح منظم می توان بخشی از مهمترین مفاهیمی که برای درک این مسایل مورد نیاز است و به خودشناسی اقلیت های جنسی پیوند می خورد را بررسی کنیم.

در اینجا طی چند مقاله مفهوم گرایش جنسی و هویت جنسیتی را شرح خواهیم داد. این نخستین مقاله جنبه مقدماتی دارد و مفاهیم بنیادینی که به تدریج مطرح می شود را تشریح خواهیم کرد. این موضوع لزوماً مربوط به اقلیت های جنسی نیست. همه ما همجنس گرا یا غیر همجنس گرا شکلی از گرایش های جنسی را دارا هستیم. اما ما در اینجا بر مباحثی تمرکز داریم که بیشتر برای خودشناسی اقلیت های جنسی می تواند مفید باشد. ما بر اساس دیدگاه های متعارفی که در میان دانشمندان سکسولوژی، روانشناسان وجامعه شناسان جنسیت مطرح است مفاهیم و نظریه ها را شرح می دهیم. این توصیف تا حد امکان از توضیحات فنی و تخصصی فاصله دارد. اما بدیهی است که مباحثی اینگونه را نمی توان بدون برخی توضیحات علمی و دقت های مربوطه مطرح کرد.

در سلسله مقالات این مجموعه برخی مفاهیم به هم پیوند می خورند و باید در این مقاله آن ها را بررسی کنیم.مفاهیم مربوط به حوزه مطالعات جنسی و جنسیت مانند رشته هایی به هم پیوسته اند که نمی توان بدون مطالعه منظم آنها را درک کرد. مانند یک طرح هندسی باید هر چیز را در جای خود قرار داد. اما از سوی دیگر درک این مسایل چندان هم پیچیدگی ندارد. همه این اصطلاحات از حوزه زندگی جنسی ما مردم گرفته شده اند و با نظری به تجارب محیطی خود می توان به سادگی آن ها را فهمید.

1.1.           تعریف اصطلاحات:

1.1.1.     سکس [Sex]: به جنسیت بیولوژیک ما اشاره دارد. همان چیزی است که در فارسی به عنوان «جنس» می شناسیم؛ یعنی آنچه با وجود اندام جنسی ما تعیین می شود. برای مثال داشتن پستان زنانه و واژن نشانه ای از کارکرد بدن ما به عنوان جنس مؤنث است. و داشتن آلت مردانه به جهت زیست شناختی حاکی از این است که این بدن در نقش یک فرد مذکر کارکرد دارد. اینها «نقش های زیست شناختی جنسی» ما هستند.

1.1.2.     جنسیت [Gender]: اما اندام جنسی تنها بخش تعیین کننده نقش جنسی ما نیستند و ما به صورت اجتماعی نیز نقش های زنانه/مردانه دریافت می کنیم. اجتماع برای هر کسی بر اساس جنسیت بیولوژیکی اش «نقش جنسی» می بخشد. نقش جنسی عبارت است از وظیفه و کارهایی که ما در جامعه موظف به انجام آن می شویم. برای مثال کسی که با بدن زنانه به دنیا می آید باید طرز خاصی لباس بپوشد، سخن بگوید، راه برود، برقصد، آواز بخواند، شغل برگزیند و الخ. برای اشاره به این بُعد از امور جنسی از واژه «جنسیت» استفاده می کنند. بنابراین «جنسیت» بر خلاف «جنس » یک محصول اجتماعی است که ما می آموزیم و آن را اجرا می کنیم[2].

1.1.3.     گرایش: تمایلی که در انسان ها به صورت عاطفی یا جنسی به امری وجود دارد. در مورد گرایش جنسی ما سخن از تشخیص و آگاهی از این تمایل به صورت یک هویت به میان نمی آوریم. در «گرایش جنسی» تنها سخن از این است که «میل» به چه سمتی جهت گیری می کند.

1.1.4.     هویت: وقتی این تمایل جنسی ما به دیگری به صورت یک امر آگاهانه و عامدانه از طرف فرد تشخیص داده شد می توان از این گرایش به صورت یک هویت سخن گفت. یعنی زمانی که ما تشخیص دادیم و تأیید کردیم که گرایش ما به یک جنس (مذکر/مؤنث) هویت جنسی ما را تشکیل می دهد و ما آن را می پذیریم.

1.2.           گرایش جنسی

طبق تعریف انجمن روانشناسان آمریکا «گرایش جنسی به یک الگوی پایدار از جذابیت های عاطفی، رومانتیک، و/یا جنسی در انسان اشاره دارد که نسبت به مردان، زنان و یا هر دو جنس وجود دارد»(APA, 2008).

به بیان دیگر گرایش جنسی مربوط به نوع تمایل «عاطفی» و «جنسی» ماست نسبت به دیگران. حال این میل ممکن است

الف) منحصراً یک همجنس باشد که در این صورت همجنس گرایی خوانده می شود،

ب) یا  فقط به جنس مخالف باشد که دگرجنس گرایی است و

پ)  یا هر دو را شامل می شود که در این صورت دوجنس گرایی است.

ت) نزد برخی از سکسولوژیست ها نوع دیگری نیز وجود دارد که عبارت است از بی جنس گرایی[3] به این معنی که فرد فاقد تمایل جنسی به «دیگران» است.

تعریف بالا از گرایش جنسی دو عنصر مهم دارد که آن ها را توضیح می دهیم:

1.2.1.     الگوی پایدار: الگوی پایدار یا مقاوم[4] در اینجا به معنی وجود یک طرح ماندگار در رفتار جنسیو عاطفی ماست که در طول زمان دگرگونی در ماهیت آن روی نمی دهد و در برابر تغییرات خودخواسته ما مقاومت می کند. بنابراین گرایش جنسی مطابق با نظر انجمن روانشناسان آمریکا که مرجع بسیاری از مراکز روانشناسی دنیاست امری نیست که به طور دلبخواهی در ما تغییر کند.

1.2.2.     جذابیت های عاطفی، رومانتیک و/یا جنسی: این گرایش می تواند هم ابعاد رومانتیک و عاطفی فرد نسبت به دیگری را شامل شود و هم شامل میل جنسی او باشد. معمولا در مورد گرایش جنسی از هر دو عنصر عاطفی/جنسی یاد می کنند. اما در اینجا به جهت در نظر گرفتن برخی دیدگاه های دیگر حرف «یا» میان این دو بعد گرایش جنسی اضافه شده است؛ یعنی ممکن است یکی از این دو بعد کافی باشد. اما در تعریف های گرایش جنسی عموماً هر دو بعد مذکور به کار می رود. بنابراین گرایش جنسی فقط بر حسب میل جنسی ما به یک جنس تعیین نمی گردد. اهمیت ذکر هر دو بعد عاطفی و جنسی در این تعریف این است که برخلاف تصور رایج در میان مردم همخوابگی دو همجنس یا دو نفر از جنس مخالف دلیل کافی برای تشخیص گرایش جنسی ایشان به عنوان همجنس گرا یا دگرجنس گرا نیست. در ایران مانند بسیاری کشورهای دیگر تعداد زیادی از مردم ممکن است همجنس خوابی را تجربه کرده باشند؛ یعنی تجربه جنسی با همجنس خود داشته باشند ، اما همجنس گرا نباشند. براساس همین نکته در مورد تفاوت همجنس خوابی و همجنس گرایی در مقاله «آنچه همجنس گرایی نیست» بحث خواهیم کرد.

مقوله های اصلی گرایش جنسی شامل همجنس گرا، دگرجنس گرا و دوجنس گراست. اما باید در نظر داشت که گرایش جنسی معمولا به صورت سخت و غیر منعطف در نظر گرفته نمی شود. به بیان دیگر مردم تنها در یکی از قالب های گرایش جنسی قرار نمی گیرند و بین این مقوله ها درجه بندی های دیگری نیز وجود دارد. به همین جهت در سکسولوژی این مقوله ها به صورت یک طیف نمایش داده می شود؛ برای مثال مطلقاً همجنس گرا، اغلب همجنس گرا، به ندرت همجنس گرا، به طور مساوی همجنس/دگرجنس گرا، به ندرت دگرجنس گرا، اغلب دگرجنس گرا و مطلقاً دگرجنس گرا، اشکالی از طبقه بندی گرایش های جنسی هستند که آلفرد کینزی پیشنهاد کرده است(kinseyinstitute, 2013). این شیوه ترازبندی معمولا دقت بیشتری برای تشخیص گرایش جنسی افراد به ما می دهد، چرا که افراد ممکن است گرایش جنسی خود را میان این طیف بیابند.در مورد اشکال این جهت یابی ها در مقاله بعدی (چگونه گرایش های جنسی و هویت های جنسیتی را تشخیص می دهند؟ ) سخن خواهیم گفت.

برای فهم «گرایش جنسی» و تمایز آن از مفاهیمی مشابه دو اصطلاح مهم وجود دارد که خوب است آنها را بشناسیم.

1.3.           هویت جنسی [Sexual Identity]:

وقتی فرد قادر به تشخیص گرایش خود به عنوان امری پایدار در خود شود و این تمایل خاص را بپذیرد، آنگاه گرایش جنسی او به صورت یک هویت جنسی مورد تأیید وی قرار می گیرد. بنابراین هویت جنسی مربوط به تشخیص و تأیید فرد از گرایش جنسی خویش است. بدیهی است که این امر در طول زمان روی می دهد. فرد از ابتدای مواجه با تمایلات جنسی و عاطفی اش به دیگران خود را تحت عنوان دگرجنس گرا، همجنس گرا و دو جنس گرا نامگذاری نمی کند. در جوامع بشری به جهت ترس از همجنس گرایی از آغاز همه دگرجنس گرا شمرده می شوند و بنابراین رفتارهای دگرجنس گرایانه از آغاز هنجار اصلی رفتار و هویت جنسی معرفی می شود. اما تدریجاً کسی که گرایش دیگری دارد آگاهی و تشخیص خود را در تعارض با این هنجارهای متداول ارزیابی می کند. هویت جنسی امری تکوینی است؛ به این معنی که در مراحل زندگی تدریجاً کشف و مورد تشخیص فرد قرار می گیرد. پذیرش این هویت بستگی به شرایط زندگی و آموزش هایی دارد که از محیط دریافت می کند. بنابراین برخلاف گرایش جنسی که یک تمایل پایدار و مقاوم تعریف شد، هویت جنسی انعطاف بیشتری دارد و ممکن است در طول زمان دستخوش تغییر باشد. همین امر و یکی گرفتن گرایش جنسی با هویت جنسی موجب شده است برخی مدعی امکان تغییر گرایش جنسی در فرد شوند. همانطور که در مقاله مربوط به این موضوع («آیا گرایش جنسی قابل تغییر است؟») خواهیم گفت آن ها بیش از آنکه گرایش جنسی را دگرگون کنند تصور فرد از خودش یا هویت جنسی او را موضوع خود قرار می دهند. اما تشخیص هویت جنسی و مراحل تشخیص آن در اقلیت های جنسی مبنای تحقیقات جامعه شناختی و روانشناختی جنسیت بوده است. در مقاله «برون آیی و تشخیص هویت جنسی و جنسیتی» دیدگاه هایی که این هویت یابی را تشریح کرده اند بررسی می کنیم.

1.4.           هویت جنسیتی [Gender Identity]:

همانطور که گفته شد جنسیت [Gender] نقش اجتماعی است که فرد به عنوان مرد یا زن می پذیرد و اجرا می کند. در مورد گرایش جنسی ما اشاره به تمایل فرد به دیگری کردیم. اما فرد قبل یا همزمان با تمایل به دیگری تصوری از نقش جنسی خود به عنوان زن/مرد دارد.  به لحاظ عرفی اینکه نقش جنسی فرد چیست با اینکه جنس بیولوژیک او چیست مرتبط است. جامعه از قبل برای هر کدام از جنس مذکر و مؤنث نقش های جنسیتی در نظر گرفته است و فرد از کودکی موظف می شود که این نقش ها را ایفا کند. کسی که اندام جنسی مردانه دارد نقش های مردانه و کسی که اندام جنسی زنانه دارد نقش های زنانه را اجباراً می آموزد. جامعه نپذیرفتن این نقش ها را معمولاً با تنبیه و سرزنش پاسخ می دهد و فرد ناچار است همین نقش ها را به عنوان هویت جنسیتی (مرد یا زن بودن) بپذیرد. اما به جهت اینکه گاه این نقش ها با تمایلات فرد سازگار نیست رفتارهای دیگری از او سر می زند. برخی با اندام زنانه تمایل به ایفای نقش های مردانه دارند و برخی نیز با اندام مردانه علاقه مند به ایفای نقش های زنانه اند. دختری که ناچاراست لباس زنانه بپوشد این نقش جنسیتی را نمی پذیرد و علاقه دارد که لباس مردانه داشته باشد، بازی های پسران را انجام دهد و پسری نیز ممکن است نقش مقابل را برای خود شایسته بشمارد. در این مورد ما با یک اختلاف در تشخیص فرد در مورد جنسیت اش روبروئیم که  ممکن است با نظر اطرافیان سازگار نباشد. علت این اختلاف این است که مردم اغلب اندام جنسی [sex]را مبنای جنسیت[gender] می شمارند. چنانکه در ابتدای مقاله توضیح دادیم این دو، دو مسئله متفارت اند. زمانی که فرد اندام جنسی خود را با جنسیتی که تشخیص داده است یکی نمی شمارد اختلاف «هویت جنسیتی» میان فرد و اطرافیان بروز می کند. مقوله های تراجنسی و تراجنسیتی در این مورد خاص مطرح می شود. بنابراین این مسئله مربوط به گرایش جنسی محسوب نمی گردد و باید آن را به طور جداگانه مسئله «هویت جنسیتی» خواند. برای مثال یک دختر با هویت جنسیتی تراجنسی خود را مردی می داند که مانند سایر مردان دگرجنس گرا به زنان علاقه دارد. او گرایش جنسی متفاوتی با سایر دگرجنس گرایان ندارد. بلکه اختلاف او در هویت جنسیتی است که برای خود می شناسد. بنابراین باید میان گرایش جنسی، هویت جنسی و هویت جنسیتی تمایز قایل باشیم.

1.5.           جمبعندی:

«گرایش جنسی» مربوط به تمایل جنسی و عاطفی ماست به دیگران. اما وقتی ما آگاهانه این گرایش را در خود می پذیریم و آن را هویت خود تلقی می کنیم این تلقی به عنوان «هویت جنسی» شناخته می شود. علاوه بر این دو «هویت جنسیتی» موضوع دیگری است که عبارت است از تشخیص ما از نقش جنسیتی که به عنوان زن، مرد و غیره برمی گزینی؛ اینکه خود را زن می دانیم یا مرد و رفتار زنانه یا مردانه را به عنوان هویت جنسیتی خود می پذیریم.

این مباحث صرفاً در حوزه مفاهیم اولیه مطرح شد. پس از این باید ببینیم ترازبندی یا طبقه بندی که برای گرایش جنسی مطرح شده است کدام است؟ چگونه این گرایش جنسی در مراحل زندگی فرد شکل می گیرد و آن را می پذیرد؟ آیا این گرایش جنسی قابل تغییر است؟ هویت جنسیتی چگونه شکل می گیرد؟ چگونه گرایش ها و هویت های جنسی و جنسیتی قابل تشخیص اند؟ این موضوعات را به تدریج دنبال می کنیم.

منابع ارجاع داده شده:

APA. (2008). Sexual orientation and homosexuality. Retrieved March 3, 2013, from American Psychological Association: http://www.apa.org/helpcenter/sexual-orientation.aspx

kinseyinstitute. (2013). The Heterosexual-Homosexual Rating Scale. Retrieved april 3, 2013, from kinseyinstitute: http://www.kinseyinstitute.org/research/ak-hhscale.html#what

 

 

---

05/14/2018